بومیان لر کوه گیلویه، طوایف مهاجر لر و شول‌ها

خبردنا؛ ماجرای طوایف مهاجر و شکل گیری اتابکان لر بزرگ از جمله جالب‌ترین مباحث تاریخ لر هست که کمتر بهش پرداخته شده.من در کتاب تاریخ شول حیاتداود» کمی به این موضوع در صفحات ۶۹ تا ۷۷ پرداخته ام.

خلاصه:

طبق گزارش منابع، لر‌های بومی کوه گیلویه از حدود سال ۳۰۰ تا ۵۰۴ در اطراف ارجان (کوهگیلویه) حضور تاریخی داشته اند (تاریخ گزیده و تاریخ کامل ابن اثیر).

 

شول‌ها مرکز اصلی شان همانطور که مینورسکی حدس زده در حدود شهرستان رستم امروزی بوده اند و نور آباد ممسنی. حالا پیشروی شول‌ها به طرف کوه گیلویه احتمالا تا حدود باشت امروزی بوده.

زیرا حکام بومی لر کوه گیلویه مانند ابرک لر» حضورش در وقایع سال ۵۰۲ به همراه اتابک چاولی دیده می‌شود (ابن اثیر). پسرش نصیر الدین بن ابرک لور هم که تا ۵۰۴ زنده بوده.

پس شول‌ها نمی‌توانسته اند سرزمین این حاندان دیرسال لر را کامل تصرف کرده باشند. اما کشاکشی در میان شان بوده.همانطور احتمالا بین جایزان تا ارجان (بهبهان) نیز در دست اتابک چاولی بوده بین سال‌های ۴۹۰ تا ۵۰۹.

در حدود زیدون هم که از آغاز دوره سلجوقی دیگر گروه ترکمان یعنی اجداد اتابکان سلغری فارس خیام افراشته بودند (به سه قرینه من زیدون را منزلگاه زمستانه شان می‌دانم: ۱- اشاره منابع به حضورشان در کوه گیلویه و حتی آغاز قیام شان برای تصرف شیراز و کل فارس از کهگیلویه و همچنین اطراف بروجن (چمن گندمان/ منزلگاه تابستانه) نیز (شیرامه).

۲- نام زیدان یا به قول فارسنامه ناصری زیدون در اسامی بچه هایشان دیده می‌شود.

۳ - پناهنده شدن بوزابه در سال ۵۳۱ در قلعه گلاب).

ببینید ترکیب جمعیتی کوه گیلویه در حدود سال ۵۰۰چگونه بوده (لر‌های بومی، تازه واردان ترکمن، همسایگان قدیمی شول و مهاجران جدید لر یعنی خاندان فضلو که سلسله اتابکان لر را تشکیل دادند).

پس شول‌ها اگر کر وفری داشته اند و نیمی از کوه گیلویه یا لرستان را در دست داشته اند همان تا حدود باشت بوده، زیرا دهدشت و کوه منگشت (با توجه به جدال مکرر بر سر آن) در قلمرو خاندان ابرک لور کوه گیلویه‌ای بوده تا زمان ظهور اتابکان لر بزرگ.

اما مهاجران خاندان فضلو که از جبل سماق حلب در حدود سال ۵۰۰ به کوه گیلویه آمده اند احتمالا یک جایی مانند باشت فرود آمده اند (شبانکاره‌ای می‌گوید در حدود ایالت شولستان. مستوفی می‌گوید: کوه گیلویه).
شبانکاره‌ای می‌گوید: ابتدا امرای شول خواستند پیش از برخاستن درد سر از این مهاجران جدید آن‌ها را برانند. صص ۲۰۶ و ۲۰۷.

اما روز بعد امیرعلی فضلوی با شول‌ها درگیر شد و آن‌ها را عقب راند. لابد تا همان محدوده‌ی قومی و جغرافیایی و تاریخی شان مثلا رستم امروزی. من حدس می‌زنم اجداد اتابکان لر بزرگ، اول شول‌ها را از حدود باشت بیرون کردند.

در گام بعدی بر نصیرالدین لور از خاندان بومی - سنتی حاکم کوه گیلویه احتمالا در حدود سال ۵۰۴ غالب شدند.
امیرعلی جد اتابکان لر بزرگ حدود ۵ سال بر میراث خاندان نصیرالدین لور حکومت کرد و طبق گزارش جهان آرا توسط شول‌ها کشته شد (غفاری، ص ۱۷۰).

 

پس در خصوص شول‌ها و لر‌ها که بومیان کوه گیلویه بوده اند و سپس حضور ترکمن‌ها مانند سلغری‌ها و خاندان اتابک چاولی که بعد از قدرت گرفتن سلجوقیان در جنوب ایران دیده می‌شوند. جای تحلیل زیاد است که می‌توانید به کتاب تاریخ شول حیاتداود» اثر اینجانب علیرضا خلیفه زاده» مراجعه نمایید. صفحات ۶۸ تا ۸۰ و بعد تر.