هنری استون لایارد ( Henry A. Layard ) كه در دوران فتحعلی شاه قاجار به مناطق مختلف ایران و از جمله بهبهان سفركرده، جزئیاتی از حوادث مربوط به روابط بهبهان با بندر دیلم را شرح می دهد.
لایارد ضمن وصف نرگس زارهای اطراف بهبهان می نویسد: دشت بهبهان به بهشت ایران شهرت دارد » (30).
او به دیدار خود با میرزا قوام الدین ( میرزا قوما )، حاكم بهبهان، اشاره نموده و می گوید: میرزا در آن زمان آماده ی حمله به بوشهر بود، زیرا می خواست شیخ حسین، حاكم قبلی بوشهر را كه توسط مردم آنجا از حكومت معزول شده بود، بار دیگر به حكومت بوشهر منصوب نماید، كه البته به دلیل عدم رضایت مردم بوشهر، از این اقدام منصرف می شد. حاكم بهبهان از لایارد می خواهد تا ترتیبی دهد كه انگلیسی ها توپ هایی را كه در خارك به غنیمت گرفته اند، پس بدهند. چرا كه او این توپ ها را متعلق به شیخ حسین می دانست (31).
روابط بازرگانی بهبهان با بندر دیلم در این دوران از اهمیت فراوان برخوردار بوده است. دو جهانگرد فرانسوی به نام های بابن ( Baben ) و هوسه ( Husset ) كه در سال 1302 - 1303 هـ ق. از بهبهان دیدن كرده اند، در سفرنامه ی خود به این موضوع اشاره كرده و نوشته اند: شهر بهبهان مركز تجاری بزرگی است. غله و سایر محصولات طبیعی از بهبهان به بندر دیلم می رود و از آنجا با كشتی های انگلیسی به بصره یا بوشهر حمل می شود. از بندر دیلم نیزكالاهایی متنوع از انگلیس و هند و بغداد به بهبهان می آورند » (32).
مؤلف فارسنامه ناصری در ذكر حوادث سال 1265 هـ ق نقل می كند: هنگامی كه بر سر حكومت بوشهر میان میرزا محمدعلی خان نظام الملك شیرازی و شیخ نصرخان بوشهری نزاع درگرفت، از آنجا ناظم الملك فرمان حكومت بوشهر را از دربار گرفته بود، برای مقابله با شیخ نصرخان و دستگیری او، برادر خود حاجی میرزا مهدی خان را روانه ی بوشهر نموده و از باقرخان تنگستانی نیز طلب یاری كرد.
با این حال، به دلیل مقاومت شیخ نصرخان، باقرخان تنگستانی قاصدی روانه ی بهبهان نموده و از میرزا سلطان محمدخان، والی بهبهان كمك طلبید. وی نیز با دو اراده توپ و دو هزار نفر سواره و پیاده از بهبهان وارد صحرای ریشهر شد و یورش به جانب بوشهر آغاز گردید. از آنجا كه سه جانبِ بندر بوشهر را آب گرفته و یك جانب آن را حصار مستحكمی مجهز به توپ های قلعه كوب كشیده بودند، فتح آنجا به درازا كشید، و اخبار این رویداد كه از سوی انگلیسی ها به تهران رسیده بود، دربار قاجار را واداشت تا از ناظم الملك بخواهند كه دست از محاصره ی بوشهر برداشته و بدین ترتیب شیخ نصرخان قدرت و استقلالی بیشتر یافت (33).
با این حال در ماجرای فتح هرات در سال 1273 هـ ق و هنگامی كه انگلیسی ها بنای خروج از بندر بوشهر را گذاشته و كاپیتان جونز بالیوز طی نامه ای به حاكم بوشهر خبر خروج خود را اعلام نمود، در میان بزرگان محلی و حاكمان نواحی اطراف كه برای دفاع از بوشهر در برازجان گردآمده بودند، میرزا سلطان محمدخان، والی كهگیلویه و بهبهان نیز حضور داشت (34). ماهور میلاتی کجاست ؟
دکتر احسان شفیعی لیراوی نژاد
لیراویان و کریم خان زند
بهبهان ,بوشهر ,كه ,میرزا ,بندر ,شیخ ,و از ,بندر دیلم ,بوشهر را ,هـ ق ,انگلیسی ها ,میرزا سلطان محمدخان،
درباره این سایت